วัฒนธรรมและพฤติกรรมของไทย

เอกลักษณ์ของคนไทยมีความคงเส้นคงวามาช้านาน เนื่องด้วยการตกผลึกจากการหล่อหลอมของวัฒนธรรม ศาสนา ปรัชญา แนวคิด กลายเป็นพฤติกรรมร่วมของคนไทย

รูธ เบเนดิกต์ นักมานุษยวิทยาได้ศึกษาวัฒนธรรมและพฤติกรรมไทยอย่างเป็นระบบ แม้งานเขียนจะอยู่ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่กลับกลายเป็นต้นแบบของงานมานุษยวิทยาไทยในแวดวงวิชาการตะวันตกสืบมา

เบเนดิกต์ ได้รวบรวมลักษณะพิเศษบางประการของคนไทยไว้ เช่น

1) คนไทยเป็นคนรักความสนุกสนาน คือแทบไม่กังวลกับความยุ่งยากใดใด และ “ใช้ชีวิตอย่างประมาทอย่างมีความสุข” ดูจะเป็นข้อสรุปที่รุนแรงตรงไปตรงมา แต่ผมคิดว่ามีส่วนจริงมาก

คนไทยชอบดื่มเหล้ามากกว่าการสูบฝิ่น เพราะรู้สึกสนุกเพลิดเพลินกว่า เมื่อสร่างเมาแล้วไม่รู้สึกหมดแรงเหมือนสูบฝิ่น

2) ศาสนาพุทธสำหรับคนไทยไม่ใช่การถือศีล 5 หรือมากกว่านั้นแต่เป็นวิถีชีวิตที่ประนีประนอม สงบ ไม่เผชิญหน้า เน้นทำบุญสร้างกุศลแล้วออกไปสนุกกับชีวิตต่อ

3) คนไทยใจเย็น ดำเนินชีวิตอย่างสุขสบาย ไม่เป็นคนช่างกังวล หลายครั้งก็เฉยเมยต่อปัญหาตัวเอง อะไรจะเกิดก็เกิด

4) หากมีเจตนาดีการพูดโกหกไม่ใช่การลอกลวง

5) การประจบประแจงผู้มีลำดับชั้นทางสังคมที่สูงกว่า เป็นการใช้สติปัญญาในการเอาตัวรอดที่สำคัญมาก เพราะจะทำให้ผู้มีลำดับที่สูงกว่า รักและอุ้มชู ซึ่งถือเป็นชัยชนะในการอยู่รอดในสังคม

6) ผู้ชายมีอำนาจเหนือผู้หญิง สามีเหนือภรรยา สามีมีเมียหลายคนเป็นเรื่องปกติ แต่หากภรรยามีสามีหลายคนจะถือว่าสำส่อน การรักกันจนวันตายเป็นเรื่องเพ้อฝัน สุภาษิตไทยสอนไว้ “อย่าไว้ใจช้างสาร งูเห่า ข้าเก่า เมียรัก” และ “สามวันจาก นารีเป็นอื่น” สะท้อนความไม่ไว้ใจในภรรยาแต่ไม่ได้ดูตัวเองว่าเป็นที่ไว้วางใจได้ไหม

ผัวเดียวหลายเมีย ไม่เป็นสิ่งที่ต้องห้ามในสังคมไทยสมัยก่อน

7) คนไทยแสดงความมั่นคงทางจิตใจจากการไม่ตกเป็นผู้ถูกหลอก แม้ลักษณะสังคมเต็มไปด้วยการหลอกกันไปมา แต่การระวังตัวเสมอเป็นพฤติกรรมที่ตื่นรู้ของผู้มีปัญญา

“วัฒนธรรมและพฤติกรรมของไทย” โดย รูธ เบเนดิกต์ แปลโดย พรรณี ฉัตรพลรักษ์ พิมพ์ครั้งที่ 2 ปรับปรุงใหม่ในปี 2564 หนา 176 หน้า ระดับความยาก: ปานกลาง แม้เนื้อหาเป็นการศึกษาพฤติกรรมคนไทยในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่ส่วนใหญ่ยังคงสะท้อนออกมาในสังคมปัจจุบันอย่างไม่เปลี่ยนแปลง ฉะนั้นจึงเหมาะกับผู้ที่กำลังศึกษาพฤติกรรมคนไทย หรืออ้างอิงเพื่อศึกษาค้นคว้าต่อ