"อยุธยาในย่านกรุงเทพฯ" ร่องรอยอยุธยาที่ยังคงปรากฏในกรุงเทพมหานคร

รีวิวโดย กนก ลีฬหเกรียงไกร

ภาพเขียนฝาผนังวัดช่องนนทรี จิตรกรรมสมัยอยุธยา อยู่ในสภาพสมบูรณ์มากสุด และเป็นฝีมือดั้งเดิมของอยุธยา (ขอบคุณภาพจาก narabondzai)

แม้เมืองอยุธยาศูนย์การปกครองประเทศจะล่มสลายลง แต่เมืองต่างๆ ของอยุธยาไม่ได้ล่มสลายตาม ยังมีชุมชน และวัฒนธรรมของอยุธยาซึ่งสามารถพบเห็นอยู่ทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งกรุงเทพฯ หรือแต่ก่อนเรียกบางกอก (เป็นไปได้ว่ามาจากชื่อเดิมคือบางปะกอก) หรือเก่าไปกว่านั้นคือธนบุรีศรีมหาสมุทร ที่อุดมสมบูรณ์ด้วยข้าวปลาอาหาร, อาหารแห้ง, ผลไม้มากมาย เป็นเส้นทางผ่านของเมืองเพชรบุรีหรือ “ปักใต้” ที่ลำเลียงอาหารทะเลเข้าไปยังราชธานีอยุธยาในสมัยก่อน บริเวณธนบุรี-บางกอกนี้มีชุมชนตั้งอยู่แล้วมากมายนับอายุได้ย้อนไปถึงอยุธยาตอนต้นเลยทีเดียว

แผนที่การตัดคลองเพื่อลัดแม่น้ำเจ้าพระยาในสมัยอยุธยา (ขอบคุณภาพจาก tumsikwae)

การปรับผังเมืองครั้งใหญ่เกิดขึ้นในสมัยอยุธยาตอนปลายคือในสมัยสมเด็จพระมหาจักพรรดิ, สมเด็จพระเจ้าปราสาททอง, สมเด็จพระไชยราชา, โดยปรับทิศการไหลของแม่น้ำเจ้าพระยาจากเดิมที่คดเคี้ยวมากๆ ให้ตัดคลองลัดเป็นเส้นตรง (เหมือนต่อเส้นของเกือกม้าให้ตรงทำให้ไม่ต้องล่องเรืออ้อม) และจากคลองลัดก็ขยายขึ้นตามธรรมชาติเพราะความแรงของกระแสน้ำเจ้าพระยาจนกลายเป็นแม่น้ำสายใหญ่ขึ้นมาแมน ส่วนเส้นที่เคยเป็นคุ้งน้ำคดเคี้ยวก็เล็กลงเพราะกระแสน้ำสายใหญ่ไม่ผ่านแล้ว ขนาดจึงเล็กลงเหลือแค่ความกว้างระดับคลอง

การศึกษาประวัติศาสตร์สังคมคงหลีกเลี่ยงวัดวาอารามไม่ได้ เพราะวัดในอดีตเป็นศูนย์กลางของชุมชน ก่อสร้างด้วยอาคารก่ออิฐถือปูนไม่สึกหรอเหมือนบ้านประชาชนซึ่งใช้ไม้เป็นวัสดุหลัก การพิจารณาวัดในมุมมองของประวัติศาสตร์ศิลป์ จึงช่วยให้เราเข้าใจชุมชนที่อาศัยอยู่ในบริเวณนั้นได้ดี เช่น อายุของศิลปะ, ขนาดชุมชน, เส้นทางการไหลของศิลปะวัฒนธรรมอยุธยา เป็นต้น

หนังสือ “อยุธยาในย่านกรุงเทพฯ” เขียนโดย อ.ด้วง (ผศ.ดร.ประภัสสร์ ชูวิเชียร) จะทำให้เราเข้าใจประวัติศาสตร์ของชุมชนเขตกรุงเทพฯ ธนบุรี ได้เป็นอย่างดีโดยนำหลักฐานจากการสำรวจสถานที่สำคัญไว้มากมายเพื่อสรุปความเป็นไปและยุคสมัยของชุมชนได้อย่างมีเหตุมีผล ถ้าคุณชอบอ่านงานประเภทวิชาการ แบบไม่มโนลอยๆ เล่มนี้ต้องถือว่าเป็นหนังสือที่น่าอ่านเลยทีเดียวครับ