เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับดนตรีไทยในสมัยโบราณ

วงปีพากย์ผู้หญิงล้วน เป็นธรรมเนียมปฏิบัติในเขตพระราชวังจนถึงหลังปฏิวัติ ปี พ.ศ.2475

ดนตรีไทยเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมไทยซึ่งเป็นการทับถมต่อยอด เดิมอาจจะเป็นแบบหนึ่ง ปัจจุบันกลายเป็นอีกแบบหนึ่ง การตีความวัฒนธรรมโดยเฉพาะดนตรีไทยด้วยทัศนะแบบปัจจุบันแ้วสรุปเลยก็อาจทำให้เกิดความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนได้ 

ดนตรีเป็นศิลปะ ส่วนความเชื่อดั้งเดิมเป็นอีกเรื่องครับ เกี่ยวบ้างไม่เกี่ยวบ้าง แต่อย่าไปลงลึกจนกลายเป็นความเครียดกังวลใจไปครับ

เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับดนตรีไทยในสมัยโบราณประมาณก่อน พ.ศ.2300 (หรือประมาณก่อน ค.ศ.1300)

1. เครื่องดนตรีไทย พม่า เขมร ลาว เป็นเครื่องดนตรีที่พัฒนาโดยกลุ่มคนในอุษาคเนย์เอง ไม่ได้รับมาจากอินเดียโดยตรงทั้งหมด

2. สมัยโบราณดนตรีไทยมีวัตถุประสงค์เดียวคือเพื่อใช้สื่อสารกับผีหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์เป็นหลัก ซึ่งผีบรรพชนของคนอุษาคเนย์จะเป็นผีผู้หญิง

3. เครื่องดนตรีไทยชนิดแรกๆ คือกลองทัด และฆ้อง ต่อมามีการพัฒนาเครื่องอื่นมาล้อมรอบโดยมีกลองและฆ้องเป็นหลัก

4. ดนตรีไทยโบราณจะถูกเล่นเพื่อประกอบพิธีกรรมโดยเฉพาะศาสนาผีในอุษาคเนย์ ต่อมาใช้เพื่อพิธีกรรมของศาสนาฮินดู จนถึงทวาราวดีดนตรีไทยจึงเริ่มผสมวัตถุประสงค์เพื่อเป็นการบันเทิง นักดนตรีไทยสมัยนั้นจะเป็นผู้หญิงทั้งหมด

มาต่อกันเรื่องเพลงโบราณบ้าง

เพลงปี่พากย์ในยุคโบราณ จะเริ่มบรรเลงด้วยเพลงนางนาค นางนาคในที่นี้ไม่ใช่แม่นากพระโขนงนะครับ แต่เป็นผีที่ใหญ่ที่สุด เป็นผีผู้หญิง ซึ่งถือเป็นผีบรรพชนร่วมของอุษาคเนย์ เป็นผีดีในระบบศาสนาผี มีชื่อเรียกต่างกันใน พม่า ลาว เขมร แต่ก็เป็นผีเดียวกัน

ใหม่ดาวิกา ผู้เคยรับบทแม่นากในหนังเรื่องพี่มากพระโขนง

เพลงนางนาคถูกเล่นมาโดยตลอดตั้งแต่สมัยอยุธยา เพลงนี้ไม่ได้น่ากลัว ที่น่ากลัวเพราะเราเข้าใจกันเอาเองว่าคือแม่นากพระโขนง แต่ตรงกันข้ามเพลงนี้กลับเป็นเพลงมงคล ซึ่งไทยนำมาใช้ในชุดเพลง "ตับนางนาค" นิยมเล่นในพิธีไหว้ครู

โดยทั่วไป เพลงไทยเดิมมักเริ่มต้นจากทำนองก่อน แล้วจึงมีการแต่งเนื้อร้องตามมาเพื่อให้เข้ากับจังหวะและอารมณ์ของเพลง

ส่วนหนึ่งของเพลงนางนาคถูกนำมาประยุกต์เป็นเพลงมหาฤกษ์ในสมัยอยุธยาและปัจจุบันยังคงใช้อยู่โดยดัดแปลงด้วยดนตรีสากล มักใช้ในวาระเฉลิมฉลองทั่วไป

เนื้อร้องเพลงมหาฤกษ์ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นการอวยพร ดังเนื้อที่ว่า

(บทที่ 1) เวียนเอยเวียนเทียน เวียนไปให้ครบสามรอบ สิ่งสินประกอบ ทั้งช้างและข้าไท ส่วยช้างมาแต่เหนือ ส่วยเรือมาแต่ใต้ สมบัติอย่ารู้ไร้ ให้ไหลมาดังท่อธาร

(บทที่ 2) ให้เอยให้พร พรนั้นอย่าได้คลาดแคล้ว เงินทองกองแก้ว ทั้งส่วนสรรพพัฒนา อายุยืนจนเฒ่า ถึงร้อยเศษเก้าพระวัสสา เป็นสุขทุกอิริยา โรคาอย่าได้มีเอย

ถ้าเราพอจะนึกภาพออก เพลงนางนาค เพลงมหาฤกษ์ คือเพลงที่มักบรรเลงเมื่อเจ้าภาพกล่าวอวยพรคู่บ่าวสาวแล้วทุกคนยกแก้วร้องไชโยๆ

อ้างอิง

• เพจสยามเทศะ โดยมูลนิธิเล็กประไพวิริยะพันธุ์. (2566). ปูนปั้นภาพนักดนตรีสตรีทั้งห้า คูบัว ราชบุรี หลักฐานสำคัญดุริยศิลป์ยุคทวารวดี. สำนักงานประชาสัมพันธ์ จังหวัดราชบุรี. https:// ratchaburi.prd.go.th/th/content/category/detail/id/373/iid/208487.

• มหาวิทยาลัยมหิดล. หอสมุดและคลังความรู้. (2568). ตอนที่ 462 เพลงนางนาค เถา พม่าเห่ สองชั้น ออกชั้นเดียว. ห้องสมุดดนตรีสมเด็จพระเทพรัตน์. https:// sirindhornmusiclibrary.li.mahidol.ac.th/thai_music/sangkeetpirom462.

• สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2017). สัมมนา BACC ศิลปะและวัฒนธรรมร่วมของอาเซียน.